Aan groepen managers stelde Peter M. Senge de volgende vraag: “Stel, je organisatie is een oceaanschip en je bent de ‘leider’. Wat is dan jouw rol?”[1] Het meest voorkomende antwoord is, zoals te verwachten, ‘de kapitein’. Anderen zeggen ‘de navigator die de richting vaststelt’. Weer anderen zeggen ‘de stuurman, die de richting uiteindelijk bepaalt’ of ‘de machinist, die de ketels stookt en voor energie zorgt’ of ‘degene die verantwoordelijk is voor de sociale aspecten, die zorgt dat iedereen meedoet, betrokken is en met elkaar communiceert’. Dat zijn allemaal dingen die terecht van een leider worden verwacht, maar er is nog een rol, die in veel opzichten belangrijker is dan al die anderen. Toch denkt zelden iemand daaraan.
Deze verwaarloosde rol van de leider is die van de ontwerper van het schip. Niemand heeft een omvattender invloed dan de ontwerper. Wat heeft het voor zin als de kapitein zegt, ‘Dertig graden naar stuurboord draaien, als de ontwerper een roer ontworpen heeft waarmee je alleen naar bakboord kunt draaien, of waarmee het zes uur duurt om naar stuurboord te draaien? Het is vergeefse moeite een organisatie te proberen te leiden die slecht ontworpen is. Is het niet merkwaardig dat zo weinig managers aan de ontwerper van het schip denken wanneer ze aan de rol van de leider denken?
Senge stelt dat een lerende organisatie een soort leider nodig heeft die ontwerper, beheerder en leermeester is. Naar aanleiding van zijn aanwijzingen verstrekte ik aan managers binnen mijn klantenkring het volgende plaatje om naar aanleiding daarvan in een levendig gesprek over leiderschap en ondernemen te komen.
Het mooie en effectieve van die werkwijze is, dat van eigen ervaringen en opvattingen van de betrokkenen wordt uitgegaan, maar ook dat tot uitbreiding daarvan wordt gekomen. Op die manier komt inderdaad de rol van ontwerper meer in het bewustzijn. Ook wordt zodoende het filosofische begrip rechtvaardigheid verduidelijkt. Tot zover voor dit moment.
[1] Peter M. Senge, De vijfde discipline, de kunst en de praktijk van de lerende organisatie, Uitgeverij Scriptum Management, Schiedam, 1992, hoofdstuk 18.