Met betrekking tot ondernemen is niets vanzelfsprekend en van op je lauweren rusten kan geen sprake zijn. In feite vraagt ondernemen het continu bezig zijn met de vragen: ‘wat is onze essentie en wat kunnen we daarmee in relatie tot de markt? Hoe kunnen we voor klanten van betekenis zijn?’
Ondernemen heeft niet alleen te maken met verandering, maar ook met duurzaamheid. In een tijd waarin bijna overdreven de neiging bestaat om bij voorkeur nadruk te leggen op de noodzaak van snelle verandering, is dit niet onbelangrijk. Dus bij de ontwikkeling van een organisatie is sprake van omvormingen, van discontinuïteit. Maar daarnaast is ook steeds de volgende vraag actueel: ‘wat willen we behouden, wat is onze essentie die we willen continueren?’ De komende tijd zal deze vraag, zoals hieronder wordt toegelicht, in een bepaald opzicht krachtiger moeten worden gesteld.
De dynamiek van het ondernemen vereist omvormingen op verschillende lagen van de organisatorische werkelijkheid. De vier lagen die kunnen worden onderscheiden, zijn als volgt weer te geven:
Omvorming op het niveau middelen is ‘vervanging’, omvorming op het niveau processen komt veelal neer op ‘verbetering’ en pas op het niveau van het beleid – de cultuur – is bij omvorming sprake van ‘vernieuwing’. Dat wil zeggen dat een deel van de oude opvattingen over hoe we de zaken doen, worden vervangen door nieuwe. Tenslotte is er het niveau identiteit. Omvorming op dit niveau komt niet zozeer neer op verandering, maar op ‘geestelijke verjonging’ van het bestaande, van de essenties. Het wezenlijke van een onderneming, de eigenheid, verandert immers niet. Sterker nog, het is van belang om de identiteit als ‘zelfvormend principe’ bewust te cultiveren om opgewassen te blijven tegen toekomstige uitdagingen, om in de maalstroom van activiteiten die we deels zelf oproepen, geïnspireerd te kunnen blijven. Bewustzijn voor de identiteit is nodig om de operationele werkelijkheid (aangegeven als het omgaan met middelen en processen) en het strategisch handelen op elkaar afgestemd te houden. Hoe moeilijk dat is, blijkt iedere dag opnieuw. Een zorg voor de ondernemingsleiding is veelal niet, dat er niet hard genoeg gewerkt wordt, maar dat creativiteit en richtinggevoel in het bezig zijn soms te wensen overlaten. Een verklaring daarvoor is vaak ook gelegen in het feit dat de doorgemaakte groei het werk van de eenling steeds minder een zichtbaar persoonlijk resultaat oplevert. Niemand levert een product, maar is ingeschakeld in een proces. Het beleven van voldoening zit steeds minder vast aan het leveren van een herkenbare persoonlijke bijdrage, de voldoening zullen we moeten zoeken in het begrijpen en overzien van het grotere verband. Daarop gerichte scholingsprogramma’s zijn in het bedrijfsleven vooralsnog ongebruikelijk. Ook blijkt het voor de leiding van een onderneming niet eenvoudig te zijn om de identiteit nader te concretiseren en deze te verdichten tot een zogenaamde missie. Pogingen hiertoe zijn op zichzelf reeds nuttig als bewustzijnsoefening. Men kan daarbij vaststellen, dat voor ondernemen enkele universele waarden, die er waren en die zullen blijven, tot grondslag dienen te worden genomen. Dit zijn integriteit, respect en zakelijkheid. In dit laatste zit begrepen het ter zake komen, geen gedraai, maar gaan voor de dingen die ertoe doen.
Verder kan gesteld worden, dat ondernemers in deze tijd in het algemeen sturen op efficiëntie, kwaliteit en flexibiliteit. Doch daarmee is nog niet het specifieke van een onderneming gekarakteriseerd. Als wordt doorgegraven naar het specifieke identiteitsbepalende, dan zien we dat in feite dient te worden gestuurd op uniciteit en innovatie, vanzelfsprekend zonder de hiervoor genoemde waarden te veronachtzamen. Sturing op uniciteit vraagt onder de huidige omstandigheden om bundeling van menselijke krachten, van menselijke kwaliteit rond de identiteit van de organisatie als innerlijk richtinggevend principe.
(Deze bijdrage is gebaseerd op een inaugurele rede van C.J. Zwart en een gesprek met C. Baars, ondernemer.)
Geef een reactie